با این وجود بعد از انتخاب ببران، اعتراضاتی از نحوه انتخاب وی شنیده شد و تعجب خیلی از دنبال کننده های این فرایند شایسته گزینی را در پی داشت.
برق نیوز در ارتباط با برخی از شرکت کنندگان و دیگر منابع اطلاعاتی خود، در این خصوص بررسی هایی انجام داد. صدیقه ببران جزو 5 نفر نهایی بوده است اما چطور در این گروه قرار گرفت؟ آیا گزینه های قوی تر و توانمندتر از ببران در میان شرکت کنندگان نبوده است؟ تردیدهایی در خصوص تغییر مسیر انتخاب به سمتی که خروجی آن کسی باشد که از قبل مشخص شده وجود دارد.
در زیر مشاهدات و گزارش یکی از شرکت کنندگان در مراحل انتخاب مدیرکل روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت نیرو را می خوانید :
من یکی از شرکت‌کنندگان در آزمون انتخاب مدیر روابط عمومی وزارت نیرو هستم. گرچه به نتیجه نهایی آزمون و برخی رویکردهای آن انتقاد داشتم اما به احترام جناب آقای اردکانیان، وزیر نیرو و روشی که برای انتخاب مدیر روابط عمومی برگزیده بود، در مورد آن سکوت کردم تا این روش به مثابه لنگه کفشی در بیابان، مورد بدگمانی قرار نگیرد. اما اخیرا دیدم که وزارت نیرو فراخوان دیگری را برای «هم اندیشی با متخصصان علوم آب و محیط زیست» منتشر کرده و مشاور برنامه ریزی وزیر، آقای محمد فاضلی، در یادداشتی با اشاره به تجربه موفق انتخاب مدیر روابط عمومی، به متخصصان نوید داده است که این فراخوان نمایشی نیست و بهتر است به وزارت نیرو اعتماد کنند. به نظر می‌رسد وزارت نیرو برای پوشش گذاشتن بر نمایشی بودن این موضوعات، نقطه ضعف خود را به‌صورت مثبتی تکرار می‌کند تا اول خودش و بعد دیگران آن را باور کنند. وقتی یادداشت آقای فاضلی را دیدم تصمیم گرفتم این مطلب را در اختیار برق نیوز قرار دهم تا شاید دوستان با اطلاع از آن، احترام بیشتری به مخاطبان خود قائل باشند. برای نگارش این مطلب به روش‌های مستقیم و غیرمستقیم با عوامل درگیر در این فرایند گفت‌وگو کرده‌ام.
شوی شایسته‌سالاری با طعم دموکراسی
وزیر نیرو روز دوشنبه، دوم بهمن ماه، در حالی مدیرکل روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارتخانه را معرفی کرد که برای شناسایی آن از طریق فراخوان عمومی و برگزاری آزمون‌های تخصصی علمی و مصاحبه اقدام کرده بود. این روش اگرچه از ابتدا و بنا به فرهنگ حاکم بر فضای کار و انتصابات رسمی کشور، امیدی را برای رسیدن به سرانجام خوب در نزد کارشناسان و اهل رسانه ایجاد نمی‌کرد اما فارغ از بدبینی‌های رایج به‌عنوان شیوه‌ای جدید در انتخاب مدیران مورد توجه قرار گرفت. هرچند به‌صورت معمول شایسته‌گزینی در سیستم بروکراتیک اداری کشور مفهومی تهی از معنا تلقی می‌شود اما این بار جامه آراسته‌ای که وزیر نیرو بر تن شایسته‌سالاری پوشانده بود، آنقدر این موضوع را خوش‌سیما کرده بود که بار دیگر عده‌ای دروغ شایسته‌گزینی را باور کنند.
قواعد بازی یا بازی با قواعد
روابط عمومی وزارت نیرو که تا پیش از معرفی مدیر جدید تحت سرپرستی مجتبی نیک روش، رییس دفتر وزیر نیرو اداره می شد، در اطلاعیه‌های وزارتخانه، انتخاب مدیرکل روابط عمومی از طریق فراخوان عمومی را راهبرد شایسته‌گزینی آقای اردکانیان عنوان می‌کرد. اطرافیان وزیر نیرو از جمله محمد فاضلی، مشاور برنامه‌ریزی وزیر نیز در مصاحبه با رسانه‌ها چنین تبلیغ می‌کردند که «اردکانیان برای تغییر آمده و تغییر را باید از تغییر قواعد شروع کرد.»
این در حالی است که بررسی دقیق فرایند انتخاب و معرفی مدیر روابط عمومی وزارت نیرو نشان میدهد که نه‌تنها قواعد بازی در این انتخاب رعایت نشد، بلکه همه قواعد شایسته‌گزینی در یک بازی طراحی‌شده به سخره گرفته شد. تغییر قاعده‌ای که قرار بود «پیام مهم اردکانیان برای تغییر باشد» در عمل به نمایش مسخره‌ای از شایسته‌گزینی و ارائه فرصت‌های برابر به همگان تبدیل شد.
روش بازی و بازیگران
بنا بر اطلاعیه اول وزارت نیرو، 170 نفر با تکمیل فرم ثبت نام و ضمیمه کردن دو توصیه‌نامه علمی از اساتید دانشگاه وارد عرصه رقابت شدند. از این تعداد 17 نفر به بانوان اختصاص داشت و از جمع ثبت‌نام‌کنندگان، 23 درصد دارای مدرک دکترا و 42 درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد بودند.
کمیته‌ای هفت‌نفره مرکب از چهار استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی (فعلی و سابق) – آقایان هادی خانیکی، حسین افخمی، یونس شکرخواه و حسن نمکدوست تهرانی- به همراه آقایان علی‌اکبر مهاجری، معاون تحقیقات و منابع انسانی وزیر نیرو؛ محمد فاضلی، مشاور برنامه‌ریزی وزیر نیرو و مجتبی نیک‌روش، رییس دفتر وزیر نیرو هیات داوران را تشکیل می‌دادند. بر اساس بررسی ایشان از فرم‌های ارسالی، در غربالگری اول 16 فرم باطل و 154 فرم تایید شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. پس از ارزیابی، 27 نفر به مرحله آزمون کتبی راه یافتند.
داوطلبان در روز سه‌شنبه 5/10/96 در آزمون کتبی که به‌صورت الکترونیک انجام شد، شرکت کردند. آزمون کتبی به شیوه‌ای حرفهای و بهگونهای طراحی شده بود که داوطلبان نه‌تنها باید دارای تخصص روابط عمومی میبودند بلکه میبایست اطلاعات خوبی درباره وزارت نیرو می‌داشتند تا بتوانند به سوالات، پاسخ‌های تحلیلی و کاربردی مناسب بدهند.
در این مرحله، پاسخنامه 27 داوطلب در اختیار داوران قرار گرفت و هر یک از آنان به شش سوال پاسخدادهشده توسط داوطلبان نمره دادند. در نتیجه این آزمون، با تجمیع نمرات، 11 نفر که نمره حدنصاب را کسب کرده بودند، برای مصاحبه حضوری دعوت شدند.
مصاحبه حضوری به فاصله سه روز، در روز جمعه 8/10/96 برگزار شد و هریک از داوران حداقل یک سوال را از داوطلبان راهیافته به این مرحله مطرح کردند و به همه پاسخ‌های آنها نمره دادند. به این ترتیب از بین 11 نفر، پنج نفر برای معرفی به وزیر نیرو انتخاب شدند. در نهایت پس از مصاحبه شخص وزیر نیرو، گزینه نهایی مدیرکلی روابط عمومی وزارت نیرو انتخاب و معرفی شد.
کجای کار می‌لنگید؟
در میان شرکت‌کنندگان دوگروه دارای هواداران مشخصی در بین داوران بودند؛ گروهی که از بدنه وزارت نیرو یا شرکتهای تابعه آن بودند و گروهی که از طریق تیم اطلاع‌رسانی دولت و معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد برای شرکت در آزمون هدایت شده بودند. گروه اول را بیش از هر کس معاون تحقیقات و نیروی انسانی وزیر نیرو نمایندگی می‌کرد و گروه دوم را یکی از اساتید که دارای روابط کاری با تیم رسانهای دولت است. سایر داوران اما حیثیت علمی خود را در گرو حمایت آشکار از کسی به حراج نگذاشتند.
نکته اینجاست که ظاهرا در مرحله آزمون کتبی نام داوطلبان از روی برگههای پاسخنامه حذف نشده بود، بنابراین داوران می‌توانستند برای نامهای آشنای خود نمره بهتری بدهند.
در مرحله مصاحبه حضوری نیز یکی از زمینه‌های اعمال نظر خارج از عرف، طرح سوال با درجه سختی متفاوت برای داوطلبان بود که البته به دلیل آمادگی داوطلبان چندان موثر نبود، اما زمینه دیگر برای بالا کشیدن فرد مورد نظر، در نمره دادن و فرصتی که داوران برای تغییر دادن نمرهها داشتند، فراهم شد. به این صورت که داوران بعد از مصاحبه و دادن نمره به داوطلبانی که در یک روز جمعه بهترتیب و در ساعات زمانی مختلف برای مصاحبه دعوت شده بودند، فرم نمرات را در نزد خود نگه می‌داشتند، بنابراین داوران علاقمند به داوطلب خاص، می‌توانستند در پایان روز برای اینکه فرد مورد نظرشان حذف نشود، با دستکاری نمرات، نمره‌های اولیه خود را برای داوطلب مورد نظر افزایش و نمره سایر داوطلبان را کاهش دهند. در حالی که روش درست این بود که فرمها بعد از نمرهدهی قابلیت تغییر نداشته باشند.
مهمتر اینکه به نظر می‌رسد نمرات کتبی داوطلبان نیز در نمرات نهایی لحاظ نشده و فقط ارزش آن در ترتیب نوبت‌دهی به آنها برای حضور در مصاحبه بوده است. به این معنا که فقط نمره مصاحبه تعیین‌کننده ورود به مرحله بعد بوده است. به‌همین دلیل رتبه‌های آخر به‌آسانی و به‌طور جهشی به ابتدای لیست نهایی منتقل شدند. بدین ترتیب بود که فرصتی فراهم شد تا دوشیزه 48 ساله مورد نظر که از هواداری تیم رسانهای دولت برخوردار بود، همچنان در گود رقابت باقی بماند.
قاعده انحراف مسیر راست
با وجود اعمال این روشها نتایج بسیار جالب بوده است. به روایتی که در لابی‌های وزارت نیرو شنیده می‌شد اما برای نگارنده قطعی نیست، قرار بود سه نفر که بالاترین نمره را در آزمون کتبی و مصاحبه کسب میکنند به وزیر معرفی شوند اما در نهایت شگفتی، فرد مورد نظر در میان سه نفر اول قرار نداشته است. همچنین هیچیک از بانوان و دارندگان مدرک دکتری نمرات لازم را به دست نیاورده بودند، بنابراین تعداد برگزیدگان را از سه نفر به پنج نفر افزایش دادند تا راه راست را به سمت بانوی مورد نظر منحرف کنند و به این ترتیب تغییر قواعد خود را بیشتر نشان دهد. حتی اگر از ابتدا قرار بر معرفی پنج نفر به وزیر بوده باشد، چیزی از شایستگی خاصه‌گزینان در استفاده از خلاء روشی برای مدیر کردن فرد مورد نظر کم نمی‌شود.
وعده روز تعطیل
وزیر نیرو پنجشنبه روزی از روزهای تعطیل وزارتخانه را به مصاحبه با داوطلبان اختصاص داده بود و به شیوه‌ای که گمان می‌کرد دموکراتیک و برای همه برابر است، شش سوال را در حضور رییس دفترش و یک سوال را بدون حضور او درباره فرایند رقابت مطرح می‌کرد تا به داوطلبان اطمینان دهد که او اهل لابی نیست و تحت تاثیر شرایطی که دیگران برایش میسازند، قرار نمیگیرد.
او به داوطلبان وعده داد که مصاحبه با وزیر مرحله نهایی نیست و بعد از آن، مرحله دیگری برای سنجش توانمندیهای مدیریتی داوطلبان نیز برگزار خواهد شد؛ وعدهای که تا 10 روز بعد از مصاحبه عملی نشد تا در نهایت داوطلبان منتظر نتیجه، خبر انتصاب مدیرکل روابط عمومی را از یک سایت خبری دریافت کردند.
آقای وزیر که قرار بود تحت تاثیر جوسازی دیگران نباشد، با مشورت ملازمان خود انتخاب یک خانم دکتر را به‌عنوان مدیر، مناسب شرایط موجود تشخیص داد چراکه با این انتخاب، هم میتوان پز حمایت از زنان داد و هم برای دستور رییسجمهور مبنی بر «انتخاب مدیر از میان بانوان شایسته» پاسخی را دست و پا کرد.
این موضوع نیز می‌گذرد و دیگر کسی به ارزیابی عملکرد روابط عمومی وزارت نیرو نخواهد پرداخت که ببیند تغییر مورد نظر آقای وزیر چه بود. عملکردی که در همان روز انتصاب، گوشهای از نیاز مدیرکل جدید به بزرگنمایی را در خبر روابط عمومی بروز داد. در خبر انتصاب مدیر روابط عمومی عنوان شد که فرایند بررسی و مصاحبههای علمی از حدود 300 شرکتکننده به عمل آمد، در حالی که اطلاعیه‌های چند روز پیش روابط عمومی، حداکثر مشارکتکنندگان را 170 نفر عنوان کرده بود. بدیهی است که وزیر نیز برای موجه جلوه دادن انتخاب خود از بانو حمایت خواهد کرد.
اما آنچه میماند اول، خاطرهای خوش برای اساتید علوم ارتباطات دانشگاه آزاد است که اکنون گرد رییسجمهور جمعاند و یکی را از میان خود به مدیریت روابط عمومی وزارت نیرو انتخاب کردهاند، آنهم با استفاده از اعتبار داورانی که همگی از اساتید دانشگاه علامه طباطبایی بودند. دوم، ژستی برای آقای وزیر است که با انتخاب مدیر زن از طریق فراخوان عمومی، کلکسیون افتخارات خود را تکمیل کرد. سوم، حس بازی خوردن برای داوران بیطرف است و چهارم، حس ناامیدی برای جوانانی که هر بار به یک بازی دولتمردان دل میبندند.
این شوی شایسته‌گزینی با همه تلخی‌اش به پایان رسید اما طعم دموکراسی همچنان شیرین خواهد ماند.
