تازه ترین سخنان رهبر انقلاب در روز یکشنبه 29 بهمن ماه و حاوی محورهای بسیار مهمی است که می تواند به نوعی راهگشای، بن بست های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کشور باشد. سخنانی که ضمن تاکید دوباره بر حق اعتراض مردم، از آگاهی کامل نهاد حاکمیت بر دغدغه های جامعه حکایت دارد.
آگاهی همه جانبه بر ریشه های اعتراضات موجود در لایه های مختلف و حتی نهان جامعه ایران، سبب شده است که رهبر انقلاب دلیل اصلی و بنیادین این اعتراضات را در تبعیض و فساد موجود میان شماری از کارگزاران حکومتی عنوان کنند و خواستار تشدید در برخورد با متخلفان در بخش های مختلف نظام شوند.
رهبری فساد و ارتجاع حاصل از آن را که در اشرافی گری برخی کارگزاران مشاهده می شود آفت انقلاب و نظام دانستند. سخنان رهبر انقلاب در دیدار با مردم آذربایجان شرقی تازه ترین اشاره ایشان به موضوع مبارزه با فساد است. تبعیض و فساد به ویژه در سطح قدرت همان عاملی است که در تجمعات و ناآرامی های اخیر از زبان مردم و در قالب شعارهای مختلف شنیده شده و اکنون اعلام آن از سوی رهبری را می توان نشانه ای مسلم از شنیده شدن صدای مردم دانست. واقعیتی که در پرده هشدارهای رهبری وجود دارد این است که رانت ها و انحصارها موجود می تواند پل های اعتماد میان دولت و حاکمیت را با خطر فروریختن مواجه کند.
**چرا کارگزاران حکومتی؟
در ادبیات عامه مردم ایران ضرب المثلی رایج است که برای پاسخ به سوال آغازین می تواند تبیین کننده باشد. «حرمت امامزاده با متولی آن است» این مثل فارسی را می توان در روابط حاکمیت و جامعه چنین تفسیر کرد «حرمت حاکمیت با حاکمان است» حرمتی که رهبر انقلاب برای حفظ و تحکیم آن پیشقدم بوده اند و هشدار اخیر ایشان هم نشانگر میزان دغدغه مندی در این زمینه است.
هشدار رهبری به فساد کارگزاران اجرایی، می تواند سرآغاز خوبی برای پذیرش این واقعیت باشد که فساد سیستماتیک باید از منشا اصلی آن یعنی صاحبان قدرت ریشه کن شود. نباید از یاد برد که فساد در هرعرصه ای به ویژه اقتصاد (که دلیل اصلی اعتراضات اخیر هم بوده) تنها در بستر قدرت و رانت حاصل از این قدرت به وجود می آید و رشد می کند.
بررسی پرونده های فسادهای میلیاردی طی چند دهه گذشته نشان می دهد که مفسدان اصلی و کسانی که با رانت جویی و رانت طلبی حقی از حقوق مردم را از ضایع کردند، یا مسوول و صاحب قدرت بوده اند یا نزدیکی غیرقابل انکاری با نهادهای قدرت سوده می برده اند. از سوی دیگر میزان و ابعاد فساد در گستره حاکمیت بسیار عمیق تر و وسیع تر از میزان آن در سطح جامعه است و به همان نسبت تاثیرگذاری آن بر افکار عمومی به عنوان یکی از دلایل کاهش اعتماد عمومی هم بسیار بالاست.
جمع بندی چنین دیدگاه هایی سبب هشدارهای پیاپی به مسوولان درباره فساد از سوی رهبرانقلاب بوده است. ایشان اما در تازه ترین سخنرانی خود، تمام ارکان قدرت را مخاطب چنین هشدارهایی معرفی کرده اند تا هر سه قوه باید برای مقابله با فساد سیستماتیک کارگزارن خود راهکارهایی مستحکم و البته کارکرد محور را به طور جد در برنامه داشته باشند. این میان اما پرسشی که همواره پس از افشای پرونده تازه ای از فساد، در جامعه مطرح می شود آن است که چگونه شخص یا اشخاصی به راحتی می توانند موانع قانونی را به سادگی کنار نهاده و با ترفندهایی غیرقانونی در حوزه اقتصاد یا سیاست یا حتی فرهنگ، منتفع می شوند؟ پرسشی که پاسخ آن را می توان در تک کلمه ی «تبعیض» خلاصه کرد. تبعیض در عرصه اقتصاد و قرار دادن بیشترین امکانات در انحصار عده ای خاص، آگاهانه یا ناآگاهانه فسادساز و فسادخیز است. حال اگر این تبعیض از سوی کارگزاران حکومت انجام شود یا مسوولان اجرایی از این تبعیض منتفع شوند، فساد ایجاد شده بسیار بیشتر کانون توجه قرار گرفته و اعتماد عمومی را دچار بحران می کند.
**تفسیر مشترک و راهگشا از دلایل نارضایتی جامعه
برداشت و تفسیر مشترک از صورت مسئله در بعد حاکمیت و جامعه، آغاز راهی برای حل ریشه ای آن مسئله بوده و به نظر می رسد سخنان اخیر رهبری درباره آگاهی کامل از مشکلات جامعه، مهمترین گام عملی برای حل این معضلات و نوعی همدردی با مشکلات مردم است.
رویکرد همدلانه حاکمیت با دردهای جامعه بی آنکه آن را انکار کند یا تقلیل دهد، سنگ بنای اعتماد میان دولت (در مفهوم حاکمیت) و ملت است. چنین اعتمادی همان گونه که در کلام رهبری شنیده شد، مهمترین عامل عزت ملی و موتور محرکه حرکت در مسیر اجرای اهداف و برنامه ها خواهد بود. ایران امروز بیش از هر زمان دیگری به این همدلی نیاز دارد. رهبرانقلاب اما برخلاف بسیاری در کشور که تنها دولت را مسوول ایجاد و حفظ این همدلی نمی داند، نام بردن از قوای دیگر و تاکید بر نارضایتی موجود در جامعه نشان می دهد که بالاترین مقام تصمیم گیرنده در نظام جمهوری اسلامی در مسیر ارائه راهکار برای رفع این نارضایتی ها قرار دارد.
**دست افزارهای مبارزه با فساد
نخستین گام مبارزه با هر پدیده ناهنجاری، شناسایی و اعتماد به ابزارهای ضروری و موجود برای آن مبارزه است. درمیدان مقابله با فساد، رانت و تبعیض نخستین گام شفاف سازی و نخستین ابزار رسانه های مستقل است. در سایه دسترسی آزاد و شفاف به اطلاعات همه جامعه می توانند در جریان رویدادها در عرصه های مختلف قرار گیرند و در سایه این شفافیت مسیرهای رانت طلبی بسته شود. شایسته سالاری هم دیگر ضرورتی است که می تواند نظام اداری و سیاسی و حتی فرهنگی و اجتماعی ایران را از حضور و نفوذ افراد رانت خوار محافظت کند. شفاف سازی قانون و بستن تمام منافذی که تفسیر به رای از قانون را در اختیار متخلفان قرار می دهد دیگر اقدامی است که می تواند مسیرهای فساد افزا را مسدود کند.
