این گونه نادر و منحصر به فرد از سال ۹۰ با دو مشکل و مهمان ناخوانده مواجه شد؛ بیماری بلایت که نوعی قارچ است، شمشادها را درگیر کرد و بخش زیادی از آنها را خشکاند و در سال ۹۵ نیز آفت شب پره در میان شمشادهای باقیمانده طغیان کرد و بخش زیادی از آنها را از بین برد. بر اساس برآورد انجام شده در سال ۹۵ بیش از ۴۰ هزار هکتار از وسعت شمشادهای خزری خشک شدند و از بین رفتند.
بیماری بلایت یا سوختگی شمشاد در ایران نخستین بار در سال ۱۳۸۹ در جنگل‌های آستارا و تالش دیده شد و در جنگل‌های هیرکانی از غرب به شرق گسترش یافت و در سال ٩١ به نوشهر رسید و این کاری بود که با شمشادها می‌کرد؛ سوختگی، ریزش برگ‌ها و خزان یکنواخت نهال‌ها، درختچه‌ها و درختان.
شب‌پره شمشاد که آفتی وارداتی است خردادماه سال ١٣٩٥ به عنوان یک آفت جدید برای نخستین بار در ایران در توده‌های شمشاد شهرستان چالوس مشاهده شد. لارو این آفت از طریق تغذیه از برگ، پوست و سرشاخه‌های شمشاد در طول چهار نسل در هر سال باعث خزان و سرخشکیدگی و در برخی موارد موجب مرگ کامل درختان جوان شمشاد می‌شود این آفت پس از گذشت سه سال از این ماجرا، تمام جنگل‌های هیرکانی شمال کشور و به ویژه مازندران را در کام خود بلعیده است.
فرید کاظم نژاد عضو هیئت علمی حوزه جنگل دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس با اشاره به وضعیت ناگوار شمشادها در شمال کشور و مازندران، اظهار کرد: چند سال قبل شمشادها دچار بیماری به نام بلایت شدند که این بیماری ناشی از یک نوع قارچ بود که به بخشی از شمشادها صدمه وارد کرد و در مرحله دوم یعنی از سه سال قبل نیز آفت به آنها حمله کرد و بخش دیگری را از بین برد.
وی با بیان اینکه آفت شب پره یک آفت وارداتی است که می‌تواند توسط یک توریست و یا هر عامل دیگر اتفاق افتاده باشد، تصریح کرد: در ابتدا کانون این آفت از هتل‌هایت چالوس آغاز شد و سپس به سایر نقاط سرایت کرد.
انتقال قلمه شمشادهای زادآوری شده به نهالستان شهر
عضو هیئت علمی حوزه جنگل دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس با اشاره به اینکه این آفت در برخی نقاط کمتر فعالیت کرده است، گفت: به همین دلیل آثاری از زادآوری مجدد شمشادها بخصوص در ارتفاعات بالای رویان، آب پری و سی سنگان تا حدی دیده شد و کارشناسان این حوزه برای زادآوری مجدد به عنوان ذخیره بانک ژنتیک به نهالستان شهر پشت نوشهر انتقال دادند و از آن حفاظت می‌کنند.
کاظم نژاد نگهداری این قلمه‌ها را به صورت شیمیایی، بیولوژیک و محلول پاشی عنوان کرد و افزود: این روش برای جلوگیری از حمله آفت شب پره به آن است.
وی فصل پاییز را مناسب برای انتقال پایه‌ها دانست و ادامه داد: در حال حاضر به دلیل زنده بودن گیاه امکان انتقال پایه‌ها وجود ندارد و باید اینکار از پاییز به بعد که فعالیت بیولوژزیکی و فیزیولوژیکی آن کمتر بوده انجام شود.
عضو هیئت علمی حوزه جنگل دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس با بیان اینکه لارو این حشره شب پره در حال حاضر فعال است، تصریح کرد: نمونه‌ها و تله‌های نوری که گذاشته شد نشان می‌دهد که لارو همچنان فعال است اما خوشبختانه این آفت به گونه‌ای است که مونوفاژ است یعنی تنها به گونه شمشاد حمله می‌کند.
آغاز حضور گونه‌های نورپسند در نقاط آفت زده
کاظم نژاد خاطرنشان کرد: در عرصه‌هایی که شمشاد وجود دارد توده‌ها به سمت مرحله تواری می‌روند یعنی گونه‌های نور پسند به حضور در این عرصه‌ها شروع کرده اند زیرا نور زیاد شده است و گونه‌هایی چون افرا که گونه‌های پیشگامی هستند کم کم در این عرصه‌ها حضور می‌یابند بنابراین آینده خوبی برای شمشاد دیده نمی‌شود.
وی حفظ نهال را در بانک ذخیره با در نظر گرفتن یک سری شرایط مناسب دانست و گفت: اینکه این گونه در بانک ذخیره حفظ شود کار بدی نیست اما اینکه انتقال مجدد شمشاد در آینده در طبیعت باعث طغیان آفت خواهد شد یا خیر را نمی‌توان به راحتی پیش بینی و قضاوت کرد.
عضو هیئت علمی حوزه جنگل دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس یادآور شد: به نظر می‌رسد اگر این نهال‌ها به صورت بانک ژن نگهداری شود و مدت چند سال به آن زمان داده و محلول پاشی هم صورت گیرد شاید این شب پره که غذای دیگری ندارد از مرحله آفت خارج شود و از بین برود.
۱۰۰ درصد شمشاد عرصه غرب مازندران از بین رفته است
کاظم نژاد با ادعا بر اینکه شمشاد عرصه‌های غرب مازندران به صورت ۱۰۰ درصد و مابقی مناطق از ۹۵ تا ۹۸ درصد از بین رفته است، گفت: اکثر شمشادها خشک شده اند و متأسفانه این آفت هم به برگ و هم به پوست درخت حمله می‌کند و زمانی که پوست درخت را خورد آن درخت عملاً از فعالیت باز می‌ماند.
وی در پاسخ به این پرسش که محلول پاشی برای از بین بردن آفت شب پره تأثیر گذار است یا خیر، بیان کرد: محلول پاشی جلوی فعالیت حشره را می‌گیرد و باعث می‌شود حشره عقیم شود تا نتواند نسل خود را زیاد کند.
عضو هیئت علمی حوزه جنگل دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس ادامه داد: نموداری که در آفات وجود دارد این است که تا وقتی غذا و اقلیم برای آفات مهیا باشد شروع به زیاد شدن می‌کنند و این اتفاق برای شب پره افتاده است، اقلیم مناسبی برایش مهیا شد غذای بسیار زیادی در اختیارش بود و شروع به خوردن و تولید مثل زیاد کرد و تبدیل به آفت شد و بعد از اتمام غذا نیز ممکن است تا این اندازه در طبیعت وجود نداشته باشد.
پایش مناطق جنگلی در رویشگاه شمشاد در حال انجام است
حسین لزربنی کارشناس گیاهپزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری نوشهر نیز درباره اقدامات صورت گرفته در مبارزه با آفت شب پره شمشاد، اظهار کرد: سازمان جنگل‌ها برنامه مدونی را برای منابع طبیعی تهیه کرده است که طبق همان برنامه پیش می‌رود.
وی با اشاره به پایش روزانه این آفت، گفت: پایش مناطق جنگلی نیز در رویشگاه‌های شمشاد در حال انجام است و هر کجا شمشاد جوانه زده و سبز شد، محلول‌پاشی انجام می‌شود.
کارشناس گیاهپزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری نوشهر با بیان اینکه در حال حاضر در دو منطقه پارک جنگلی سی سنگان و منطقه گلندرود در ارتفاعات رویان حوزه اداره کل منابع طبیعی دو مرحله محلول‌پاشی انجام شد، افزود: تا آخر مهرماه این عملیات در دو ایستگاه منطقه تکرار خواهد شد.
لزربنی قلمه گیری و نگهداری شمشادهای سالم در نهالستان شهر پشت نوشهر را از دیگر اقدامات عنوان کرد و تصریح کرد: یک سری نهال‌های یک ساله و دوساله شمشاد که در کف بستر جنگل جوانه زده بودند نیز از کف جنگل جمع آوری شدند و در نهالستان در داخل گلدان نگهداری می‌شوند تا این گونه حفظ شود و پس از اینکه شرایط محیط مهیا شد به جنگل انتقال داده می‌شود.
وی با بیان اینکه بالغ بر ۹۵ درصد شمشادهای سی سنگان بر اثر آفت شب پره خشک شده است، خاطرنشان کرد: متأسفانه این درختان در حال حاضر خشک شدند.
کارشناس گیاه پزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری نوشهر با اشاره به اینکه برای مبارزه با این آفت در مناطق مختلف نیازمند فرمول و دستورالعمل جداگانه است، افزود: به طور مثال پارک جنگلی سی سنگان نیازمند یک دستورالعمل و لیره سر تنکابن یک دستورالعمل دیگر نیاز دارد.
سه هزار هکتار از شمشادهای غرب مازندران درگیر آفت شب پره
لزربنی با بیان اینکه درصد خسارت به شمشادهای حوزه شمال کشور و به خصوص غرب مازندران بالا بوده است، گفت: حوزه اداره کل منابع طبیعی غرب مازندران دارای ۸ هزار و ۵۰۰ هکتار شمشاد بود که ۵ هزار هکتار بر اثر بلایت شمشاد از بین رفت و از حدود ۳ هزار و ۵۰۰ هکتار باقیمانده نیز ۳ هزار هکتار درگیر آفت شب پره شد.
وی ادامه داد: از آنجایی که آفت شب پره یک آفت وارداتی بوده است بنابراین دشمن طبیعی برای آن وجود ندارد که آن را از بین ببرد، به طور مثال آفتی چون تخم انگشتری دشمنان طبیعی چون پرنده‌ها، زنبورها و مگس‌ها دارد که از بین می‌رود.
گزارش: سپیده پورشعبان
