اطلاعات به دست آمده از سامانه رصد و پایش تاخیرهای پروازی (پروازنما) نشان می‌دهد در ۹ ماهه اول سال گذشته، ۶ هزار و ۶۲۹ پرواز لغو شده و هزار و ۸۰۲ پرواز با تاخیر بیش از ۴ ساعت انجام شده است که با احتساب متوسط ۱۰۰ نفر برای هر پرواز برآورد شده شرکت‌های هواپیمایی داخلی ملزم به پرداخت ۸۴.۳ میلیارد تومان جرایم تاخیر پروازی به مسافران بوده‌اند؛ اما مشخص نیست این رقم پرداخت شده یا خیر و اگر پرداخت شده به مسافران رسیده است یا نه؟
این اطلاعات پس از افشاگری سخنگوی کمیسیون اصل 90 مجلس از میزان تاخیرها و لغو پروازها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بهرام پارسایی هفته گذشته بدون اشاره به بازه زمانی دقیقی گفته بود که «گزارشی مبنی بر لغو هشت هزار پرواز داخلی و هفت میلیون و ۹۰۰ هزار دقیقه تاخیر پرواز دریافت کرده است.» این تاخیرها در حالی رخ می‌دهد که بهای بلیت هواپیماها نیز به شدت افزایش داشته است. با وجود افزایش قیمت، اما شرکت‌های هوایی در برابر تاخیرهای زیاد، چندان پاسخگو نیستند.
بر اساس قانون، خط هوایی موظف است در پروازهایی که بیش از سه ساعت تاخیر داشته باشند، امکانات پذیرایی، حمل‌ونقل و اسکان مسافران را فراهم کند. اما گفته می‌شود که اگر مسافر خارجی در پرواز وجود داشته باشد، ایرلاین‌ها مسوولیت ارایه این خدمات را به عهده می‌گیرند اما در مورد مسافران ایرانی این کار انجام نمی‌شود.
سازمان هواپیمایی کشوری در توجیه تاخیرها و لغو پروازها همچنان به دفاع از ایرلاین‌ها پرداخته و بهانه «تحریم‌های صنعت هوایی» را آورده است. این یکی از ده‌ها مشکلی است که می‌تواند در بروز تاخیرها و لغو پروازها اثرگذار باشد. با این همه، برخی کارشناسان معتقدند که چنین توجیهی مورد قبول نیست و بخش زیادی از آمار ارایه شده تاخیرها و لغو پروازها در بازه‌ای رخ داده که تحریم‌ها از صنعت هوانوردی ایران برداشته شده بود.
جزییات تاخیرها
سامانه رصد و پایش تاخیرهای پروازی (پروازنما) جزییاتی خواندنی از تاخیر و لغو پروازها ارایه کرده است. نخستین نکته‌ای که در این گزارش به چشم می‌خورد، اعداد و ارقام بزرگی از لغو یا تاخیر در پروازهاست. چنانکه گزارش شده در 9 ماه ابتدایی سال گذشته، 6هزار و 929 پرواز «لغو» و هزار و 802 پرواز نیز با تاخیری بیشتر از 4 ساعت انجام شده‌اند. بنابراین اگر متوسط تعداد مسافران هر پرواز 100 نفر باشند، ایرلاین‌ها ملزم به پرداخت حدود 84.3 میلیارد تومان جریمه به مسافران بوده‌اند. این رقم بر اساس نرخ مصوب در آیین‌نامه حقوق مسافر تدوین شده از سوی سازمان هواپیمایی کشوری برآورد شده است. اینکه چه تعداد از مسافران توانسته‌اند در پی تاخیر و لغو پروازها از ایرلاین جبران خسارت کنند، منتشر نشده است. آن‌گونه که پایگاه خبری حمل و نقلی «تین نیوز» گزارش داده در فروردین ماه سال گذشته 958 پرواز لغو شده و 67 پرواز تاخیر بیش از 4 ساعته داشته است که شرکت‌های هواپیمایی داخلی برای جبران خسارت وارد شده به مسافران، ملزم به پرداخت 10 میلیارد و 510 میلیون تومان بوده‌اند.
در اردیبهشت‌ماه عدد لغو پروازها اندکی کاسته شده و به 881 پرواز رسیده و 671 پرواز نیز با تاخیر بیش از 4 ساعته انجام شده است. این اعداد، ایرلاین‌ها را ملزم به پرداخت 10 میلیارد و 570 میلیون تومان جرایم پروازی به مسافران می‌کند.
این آمار در خردادماه از 565 پرواز لغو شده و 120 پرواز با تاخیر بیش از 4 ساعت حکایت دارد. بنابراین در این ماه نیز ایرلاین‌ها باید 6 میلیارد و 850 میلیون تومان خسارت به مسافران می‌دادند. البته در این ماه به دلیل هک شدن تابلوهای فرودگاهی، حدود 22 درصد از داده‌های تابلوهای پروازی از دسترسی خارج شده است. در تیرماه نیز جمعا 726 پرواز لغو شده و 219 پرواز نیز با تاخیر بیش از 4 ساعت انجام شده‌اند. بر اساس این آمار شرکت‌های هواپیمایی ملزم به پرداخت 9.45 میلیارد تومان خسارت بوده‌اند. در مردادماه جمعا 745 پرواز لغو شده است و 270 پرواز تاخیر بیش از 4 ساعت داشته‌اند که برآورد شده که شرکت‌های هواپیمایی ملزم به پرداخت 10 میلیارد و150 میلیون تومان جرایم پروازی به مسافران بوده‌اند. در شهریورماه جمع لغو پروازها به 853 رسیده و 125 پرواز نیز تاخیر بیش از 4 ساعت انجام شده است که بر اساس آن ایرلاین‌های داخلی موظف به پرداخت 9 میلیارد و 780 میلیون تومان خسارت بوده‌اند. در مهرماه رقم لغو پروازها به 672 رسیده و 109 پرواز نیز با تاخیر بیش از 4 ساعت انجام شده‌اند که بر اساس آن ایرلاین‌های داخلی موظف به پرداخت 7 میلیارد و 810 میلیون تومان خسارت بوده‌اند. در آبان ماه جمع لغو پروازها به 608 پرواز رسیده است و 73 پرواز نیز با تاخیر بیش از 4 ساعت انجام شده است که بر اساس آن ایرلاین‌های داخلی موظف به پرداخت 6 میلیارد و 810 میلیون تومان خسارت بوده‌اند. سرانجام در آذرماه جمعا 489 پرواز لغو شده که 47 پرواز تاخیر بیش از 4 ساعت داشته است که بر اساس آن ایرلاین‌های داخلی موظف به پرداخت 5 میلیارد و 360 میلیون تومان خسارت بوده‌اند.
بی‌اطلاعی مسافران
در حالی شرکت‌های هواپیمایی و مدیران صنعت هوایی تحریم‌ها را علت اصلی تاخیرهای پروازی می‌دانند که بررسی گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد حدود 30 درصد تاخیرها به مدیریت ایرلاین وابسته است. از سوی دیگر بیشتر علت تاخیرها در کشور به دلیل دیر رسیدن هواپیما، مدیریت ایرلاین، سیستم حمل‌ونقل هوایی، آب‌وهوا و مسائل امنیتی بوده است.
سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان متولی مدیریت پروازی در ایران، تاکنون پاسخ روشنی به این سوال نداده که چه مقدار از این جریمه به چه کسانی پرداخت شده است. تلاش برای تماس با سخنگوی این سازمان و دریافت اظهارنظر از هر یک از مدیران سازمان هواپیمایی کشوری نیز در این باره ناکام ماند و سوالات ما بی‌پاسخ گذاشته شد.
از سوی دیگر بسیاری از مسافران هوایی به حقوق خود در صورت تاخیر و کنسلی پرواز آگاهی ندارند یا اینکه زمانی که به دنبال حقوق خود می‌روند، ایرلاین‌ها به روش‌های مختلف از پرداخت آن سر باز می‌زنند. این در حالی است که مطابق دستورالعمل حقوق مسافر سازمان هواپیمایی کشوری، پروازهای دارای تاخیر بالاتر از ۴ ساعت مشمول جرایم سنگین‌تری می‌شوند.
ایران‌ایر در رده دوم
فارغ از ایرلاین‌های خصوصی و شبه دولتی که در عرصه حمل و نقل در میان 16 ایرلاینی که در گزارش سامانه رصد و پایش تاخیرهای پروازی مورد بررسی قرار گرفته، هواپیمایی ملی ایران، ایران‌ایر در جایگاه بسیار نامناسبی از نظر میزان تاخیرها و لغو پروازها قرار دارد. در 9 ماهه ابتدای سال گذشته، میانگین میزان تاخیرها در این ایرلاین با توجه به 21 هزار پروازی که انجام داده نزدیک به 29 دقیقه برای هر پرواز بوده است. 7 درصد از پروازهای این ایرلاین که به نوعی مهم‌ترین ایرلاین کشور محسوب می‌شود نیز «لغو» شده است. این عملکرد فقط کمی با بردترین عملکرد ایرلاین‌ها یعنی ایرلاین بخش خصوصی «آتا» فاصله دارد که میانگین تاخیرهای آن 35 دقیقه است و 7.5 درصد لغو پرواز داشته است. ایران‌ایر در 9 ماه ابتدایی سال گذشته هزار و 467 پرواز خود را لغو کرده که در این زمینه نیز رتبه دوم میان ایرلاین‌های کشور را داراست.
